Son yıllarda uluslararası ilişkiler literatürüne giren kelimelerden olan bölgeselcilik (regionalism) için birçok farklı tanım kullanılmaktadır. Siyaset alanında bölgeselcilik için şu tanım yapılmaktadır; belirli bir bölge veya bölgelerin siyasi, ekonomik, kültürel çıkarlarını korumayı, ön plana çıkarmayı amaçlayan politik bir ideolojidir.
Uluslararası ilişkiler alanında ise bölgeselcilik hakkında şöyle bir tanım yapılmaktadır; bölgeselcilik, belirli bir kimlik ile kombine edilmiş ortak his ve ülkünün genel ifadesidir. Bölgeselcilik, tek taraflılık ve çok taraflılıkla beraber uluslararası ticari sistemin vazgeçilmez yapı taşlarından biridir.
Bölgeselcilik fikrinin, herhangi bir açıklamanın olmaması sebebiyle, ne zaman ve ne şekilde ortaya çıktığını saptamak oldukça güçtür. Bazı analistler, bölgeselciliğin, devletlerin ‘en iyi bölgesel çevreyi oluşturma’ fikrinden sonra ortaya çıktığını öne sürse de bu oldukça kabul gören bir iddia değildir. Bunun yerine, birçok uluslararası ilişkiler uzmanı bölgeselciğin modern enstitülerin doğuşundan sonra başladığını iddia etmektedir. Bununla bölgeselciliğin 1945’ten sonra ortaya çıktığını ortaya atmaktadırlar. Bunun yanında bölgeselciğin 1880’li yıllarda başladığını öne süren analistler de vardır.
1945 Öncesi
1945 öncesi (1. Dünya Savaşı ve 2. Dünya Savaşı arası) bölgeselcilik fikrinin oldukça az savunucusu vardı. Bölgeselcilik anlayışı yerine baskın olan anlayış ise toplu savunma anlayışı idi. Bu dönemde ‘İnter-American’ sistemi dışında oldukça az bölgesel gruplaşmalar ve bölgeselcilik anlayışını benimseyen gruplar yerine ‘General Postal Union’, ‘Uluslararası Hukuk Derneği’ gibi daha çok uluslararası entegrasyonu benimseyen resmi ve gayr-i resmi kurumlar ortaya çıktı.
1945-1980 Arası
2.Dünya Savaşı’nın sonuna gelindiğinde, ‘bölgeselcilik’ kavramı halen uluslararası ilişkiler sözlüğünde kendisine yer bulamamıştı. O dönemdeki etkin insanlar teorik ve etkisiz olan evrensellikten, pratik ve işleyebilir bir bölgeselciliğe geçişi savunmaya başladılar. Böylece, bölgeler kavramı Soğuk Savaş bağlamında ve bölgesel özbilinç fikrinin sonucu olarak önem kazanmaya başladı. Commonwealth ve Arab League (Arap Ligi veya Arap Birliği) bu dönemde kurulan bölgesel bazlı bazı kuruluşlardır.
Avrupa’da Bölgesel Kuruluşlar
Avrupa’da, bölgeselcilik anlayışı 1940’lı yıllarda başlamıştır. Bu dönemdeki bölgeselcilik anlayışına sahip ilk kurumlardan biri Benelux Customs Union’dır (Hollanda-Belçika-Lüksemburg). 1951 yılındaki Paris Antlaşması ile beraber, Fransa, Batı Almanya, İtalya, Belçika, Lüksemburg ve Hollanda tarafından ECSC (European Coal and Steel Community) kurulmuştur. 1952 yılına gelindiğinde ise Danimarka, İzlanda, İsveç, Norveç (Finlandiya sonradan katılmıştır.) öncülüğünde ‘Nordic Council’ kurulmuştur. 25 Mart 1957 tarihinde ise aynı devletlerin Roma Antlaşmasını imzalamasıyla, European Atomic Energy Community (Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu) ve European Economic Community (Avrupa Ekonomik Topluluğu) kurulmuştur.
1980 Sonrası
1980’li yılların sonlarına doğru küreselleşmenin getirdiği nedenlerle birlikte uluslararası iktisadi çevrelerde değişiklikler yaşandı ve bölgeselcilik anlayışı yeni bir boyut kazandı. Bu dönemde, bölgeselcilik anlayışı benimseyen gruplar ortaya çıkmaya başladı. 26 Mayıs 2001 yılında kurulan AU (African Union) ve NAFTA (North American Free Trade Agreement) gibi bölgeselcilik anlayışını benimseyen gruplar bu dönemde ortaya çıkmıştır. Fakat NAFTA teklifi Venezuela, Bolivya ve Ekvator tarafından reddedilmiştir ve bunun yerine, 2008 yılında, başka bir bölgesel organizasyon olan UNASUR (Union of South American Nations) kurulmuştur.
Bölgeselleşme
Bölgeselleşme anlayışı, belirli bir bölge sınırları içinde artan ticari ve insani işlemleri (ilişkileri) ifade eden ‘yeni bölgeselcilik’ akımının tersine, belirli bir bölgedeki bölge insanı tarafından paylaşılan, özdeş fikirleri, değerleri ve amaçları (ülkü) belirtir. Ortaya konan bu anlayışa rağmen, ‘bölgeselleşme’ fikri, belirli bir bölgedeki işbirliği eksikliğinden, işbirliği artışına giden bir süreci amaçladığı için ‘yeni bölgeselcilik’ akımına bir yönüyle benzemektedir.
Milliyetçi Politika
Milliyetçi politikada (ikinci dereceden politika- low politics) bölgeselcilik, bölgeselleşmeyi (bir ülkeyi politik bölgelere ayırma, merkezi gücü bölgesel hükümetlere devretme) kabul eden bir kavram olarak görülmektedir.
Mehmet İlhanlı
TUİÇ Staj Programı
Kaynakça
1) Ethier, Wilfred J. (September 1998). “The International Commercial System”. Essays in International Commercial System (Princeton University – Department of Economics) (210): 1–32.
2) Carr, E.H (1945). Nationalism and after. London: Macmillan.
3) Fawcett, Louise (1996). “Regionalism in Historical Perspective”. Regionalism in World Politics: Regional Organization and International Order edited by Louise L’Estrange Fawcett, Hurrell Fawcett Andrew Hurrell. Oxford University Press.
4) Haas, Ernst B. (Autumn 1958). “The Challenges of Regionalism”. International Organization (Cambridge University Press, University of Wisconsin Press and The MIT Press) 12(4): 440–458.
5) Haas, Ernst B. (Autumn 1970). “The Study of Regional Integration”. International Organization (Cambridge University Press, University of Wisconsin Press and The MIT Press) 24 (4): 607–646.
6) Nordic Council (2006), The Nordic Community, The Information Department of the Nordic Council.
7) Nye, Joseph (1968), “Introduction”. International Regionalism: Readings edited by Joseph Ny, Little, Brown and Company – Boston.
8) Preusse, Heinz Gert (2004). “Developmental Regionalism”. The New American Regionalism. Edward Elgar Publishing
9) Hettne, Björn (1994), “Regionalism between Politics and Economics”. New directions in development economics: growth, environmental concerns and government in the 1990s. Routledge (UK)
10) The Economist (July 29 – August 4, 2006), “Special Report: World Trade – In the Twilight of Doha”, Essays in International Commercial System: 65-66
11) “Charter of the United Nations”, The United Nations, Retrieved 2006-12-30
12)Wallis, Allan. “The New Regionalism”, MuniMall, Retrieved 2006-12-29
13) Interview with Frederik Söderbaum, Scholar of the New Regionalism Approach by Theory Talks
