3 Mayıs 1496’da Floransa’da doğan Niccolla Machiavelli eserlerinde genel olarak deneyim bilinci kazanmanın, geçmişin iyi yanlarını derlemenin, yeni sezgilerle yoğurmanın ve zamana, kişilere bağlı olmaksızın devletin kalıcılığının sağlanmasının önemini vurgulamıştır. Gerçekte onun istediği yasalarla belirlenmiş bir devlet düzenidir. Çünkü yerinde yapılmış yasalar devleti ayakta tutacak ve devlete güç kazandıracak temel gerçeklerdir. Kitaplarında o güne dek öne sürülen savların tersine, siyaset biliminin bağımsızlığını savunan iddialar yer almaktadır.
Hükümdar adlı eserinde düzeni bozmamak açısından soydan gelen hükümdarlığın yeni kurulacak hükümdarlığa göre daha elde tutulur olacağını savunmuştur. Soydan gelen hükümdarlığın yeni kurulacak hükümdarlıklardan daha çok sevildiğini, olağanüstü bir yanlış yapmadığı sürece öyle kalmaya devam edeceğini hatta egemenliğini yitirse de, yerine geçen hükümdarın en ufak bir tökezlemesinde yeniden iktidarı elde edeceğini ifade etmiştir.
Hükümdarın halkın desteğiyle başa gelmesinin daha doğru olduğunu vurgulayan yazarımız, hükümdarlığın başına gelen hükümdarın savaş fikrinden kaçmamasının önemini vurgularken, önemini kırgısal ve kuramsal olarak iki biçimde ifade etmiştir. Kırgısal olarak yapacağı en önemli işler; ordunun düzenini sağlamak ve ava gitmektir. Çünkü bu deneyim ülkesini tanımasına ve yeni merkezleri bulgulamasına yardımcı olacaktır. Kuramsal olarak ise tarih okumalı ve tarihteki ünlü kişilerin yaptıklarını iyi bilmelidir.
Bir hükümdarın nasıl başarılı olacağını ve yönetimde nasıl etkin bir şekilde kalacağını kitabının neredeyse tamamında yer veren yazar, işgal edilen topraklarda hükümdara bağlılığı sağlamak için hükümdar cömert davranırsa yoksul düşüncede gösteriş meraklısı olarak algılanacağı için saygınlığını yitirebileceğini düşünürken bu yüzden cömert değil cimri, merhametli değil zalim, sevilen değil korkulan bir hükümdar olmaktan gocunmaması gerektiğini söylemiştir. Ona göre hükümdar, insanların şereflerine, malına dokunmamalı kararlı, güçlü ve ağırbaşlı olmalıdır. Hükümdar halkın nefretini çekmemek için güçlere değer vermelidir. Beğenilmek için örnek olacak işler ve büyük girişimler yapmalıdır.
Bir diğer önem verdiği konu ise işgal edilen yerler ile ilgidir. İşgal edilen yerlerde gidip oraya yerleşmenin veya koloniler yerleştirmenin gerekliliğinden bahsederken, vergiye bağlamanın ve içeride hükümdara dost olacak az kişiden oluşmuş bir hükümet kurularak kendi yasalarıyla yaşamlarına izin verilmesinin kalıcılık açısından önemli olacağını ifade etmiştir.
Yazara göre, dili, töresi, geleneği farklı bir eyalete girildiğinde kendinden zayıf iktidarların savunuculuğunu yapmanın, güçlü iktidarların ise zayıflatılmasının ayrıca güçlü yabancı bir hükümdarın herhangi bir nedenle o topraklara girmesine izin verilmemesinin kalıcılık açısından önemi büyüktür.
Machiavelli son olarak eserinde erdem-yazgı ilişkisinden bahsetmiştir. Yazgıyı bir ırmağa benzetir. İnsanların önlem alması gerektiğini; tersine, taştığı zaman artık önüne geçilemeyeceğini yazar. Ona göre yazgının önüne geçecek olan erdemdir. Dahası, insan erdemiyle yazgının olumsuz işlevinin önünü kesebilir, ama bir yere kadar. Erdem, Machiavelli’nin insancı anlayışında kişisel beceri anlamına da gelmektedir. Erdemin tek ereği vardır. Ülke bütünlüğüyle özdeş devlet kavramıdır.
Yazgı, taştığı zaman her şeyi altüst eden, ortalığı sele boğan, ağaçları deviren, evleri yıkıp harap eden taşkın bir ırmağa benzer. Herkes önünden kaçar, hiç kimse şiddetine dayanıp karşısında duramaz. Durum böyle olunca, insanoğlunun suyun hızını kesmekten başka yapacağı bir şeyi yoktur. Irmak taştığı zaman suyunu kanallara akıtacağı için öylesine şiddetli ve başıboş akamayacak ve zararlı olmayacaktır. Yazgı da böyledir. Yazgı, kendisine karşı koyacak erdemin var olmadığı yerde gücünü gösterir. Şiddetini erdemin olmadığı yere yönlendirir, çünkü bilir ki orada onu engelleyecek setler ve bentler yoktur.
Hükümdar, güncel siyasalın iddialı bir kitabıdır. Bu kitap, İtalya’da organik bir bütünlük ve anlatım içinde ilk kez yazılan ve olayları birbiriyle olan ilişkileri bağlamında anlatan ve gene neden-sonuç ilişkisi içinde ele alan bir tarih kitabıdır. İtalya’nın en umutsuz zamanlarından birinde, çökmüş bir siyasal ortamın ortasına düşerek etrafa ışık saçmayı umut eden yazarın kitabıdır.
Hilal Nur HALDAN
TUİÇ Avrasya Çalışmaları Masası
Kitabın Adı: Hükümdar
Kitabın Yazarı: Niccolla Machiavelli
