İran İslam Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad, New York’ta gerçekleştirilen BM Genel Kurulu’na katılımı sırasında bir kez daha Rusya’nın iki yüzlü politikasına tanıklık etmiş oldu. Medvedev, ABD ziyareti sırasında Rusya’nın 2007 yılında iletilmesi planlanan ZRQ S-300 Roket kompleksinin İran’a iletilmesini yasakladı.
Moskava’nın İran’a karşı yürüttüğü bu politika, Tahran’da artık çok ciddi endişeler doğurmaktadır. Tahran, ABD-Rusya münasebetlerinde başlanan bu yeni marheleyi dikkatle izlemekle beraber bunu önleyebilecek bir siyasi planlama gerektiğinin farkında. Tahran anlıyor ki Rusya ile ABD ilişkilerinin güncellenmesi geç veya tez zaman içinde Çin ve İran müttefikliğini de etkiler. Zira Pekin kendisinin Tahran’la yalnız kaldığını görünce yürüttüğü siyasette mutlaka değişiklik yapacak. Tahran daha önce de Çin tarafından bu türlü dış politikaya tanıklık etmiş. Buna örnek olarak 10 Haziran 2010’da BM’nin İran aleyhine kabul ettiği ekonomik yaptırımlarda Çin, Rusya kararından sonra Tahran aleyhine oy vermişti. O zaman Çin’in bu adımı İran dış politika çevrelerinde çok ciddi sinyal olarak kabul edildi. Gelecekte de böyle bir olayın tekrarlanmasını engellemek için Tahran tarafından ciddi şekilde bir plan hazırlanmaktadır.
İran Rusya ilişkileri sırat köprüsü üzerindedir
Tahran, D. Medvedev’in kararından sonra hemen tepki vermekle 2007 yılında imzalanan anlaşmanın o kadar önem taşıyan bir anlaşma olmadığını göstermek istedi. İran Milli Güvenlik Çıkarlarının Savunma (İMTMM) Örgütü Başkanı Said Yari tarafından “22 Eylül tarihinde D. Medvedev’in ABD’de BM toplantısından önce açıkladığı kararı Moskova’nın Batı’yla ilişkilerinde bilanço kurmak” gibi değerlendirildi .* İran iktidarı ile sıkı bağlı olan bir uzmanın Rusya’nın karar değişikliği hakkında şöyle bir beyanat vermesi İran’ın Rusya ile ilişkilerinde değişikliklere acele etmediğini, Moskova ile ters gitmeme politikası yürüttüğünü göstermektedir. Çünkü Rusya ile olan ilişkiler İran için çok önemlidir. İran-Çin müttefikliği İran-Rusya ilişkilerinden etkilenmektedir. İran’ın Rusya ile ilişkilerini devam ettirmesi ona zaman kazandırır ve onun için önemli olan Çin ile münasebetlerinin sürdürmesine olanak sağlar.
Diğer taraftan İran, Rusya ile ilişkileri dondurulursa Moskova’ya alternatif bir müttefik aramak peşinde. İran’ın yeni bir müttefik arayışında olduğu açık biçimde kendini belirtmekte. İran anlıyor ki Moskova samimi olarak Tahran nükleer enerjisini elde etmekten daha çok onu kendi çıkarları için sadece tüketmek politikası yürütmektedir. Rusya-İran müttefikliği daha çok Moskova ile Washington arasında alışveriş yapmak niteliği taşımaktadır.
İran dış politika alternatifleri hangileri
Tahran dış politikasını birkaç yönde incelemek gerekir: Güney Kafkasya, Orta Doğu, Türkiye, Rusya ve Çin. Bu istikametlerden her biri İran için büyük önem taşımaktadır.
Güney Kafkasya’da yeni harita
İran; Güney Kafkasya’da Rusya, Ermenistan, Azerbaycan, Türkiye, Gürcistan ve ABD olmak üzere üç çizgi oluştuğunun farkındadır. Gürcistan-ABD hattı daha çok Azerbaycan’a bağlı olduğundan pek önem taşımamakta. Diğer iki çizginin ise önemi son zamanlarda daha da artmıştır. İran, Güney Kafkasya üzere kendi bağımsız hattını çizemediğinden bu iki çizgi arasında bir seçim yapmak zorunda. Çünkü İran’ın Güney Kafkasya’daki duruma nasıl etki edeceği bu seçime bağlı olacak. Bu gibi meselelerin çözümünü bulmak için İran İslam Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı Ahmedinejat, Kasım ayının ortalarında Azerbaycan’a yolculuk etmeli. İşte bu yolculuğun sonucu olarak İran’ın bu iki çizgiden hangi birine üstünlük vereceği belli olacak**. İran Başkanı’nın siyasi adımlarından anlaşılıyor ki bu sefer zamanı Tahran-Erivan ilişkilerini baskı aracı olarak kullanacak. Bununla İran, aynı zamanda hem Azerbaycan’dan aldığı gazın boyutunu 5-10 milyar metreküpe iletmekle hem de NABUCCA boru hattının onun katılımı olmadan gerçekleştirilmesini şüphe altına almakla Batı’ya Azerbaycan üzerinden baskı yapmak istiyor.
Yakın ve Orta Doğu’da İran daha çok ideolojik güce sahip
Bu günlerde İran’ın Bahreyn’de kendi gücünü göstermek niyetinde olduğu haberini aldık. Bahreyn küçük bir devlet olmasına rağmen Fars körfezinde güvenlik açısından önem taşımaktadır. Bahreyn’de 23 kişiden oluşan bir grup devlet çevrilişinde itham edilerek hapsedildi. İran’ın buradaki ideolojik gücü Bahreyn’in nüfusunun 70%’in Şii olması ile alakalı. Tahran’ın Bahreyn’de Sünni hakimiyetinin devrilmesi için bir niyeti olması artık apaçık. Buradaki İran eğilimi kuvvetlerin hareketlenmesi, Tahran’ın Orta Doğu’da Batı’ya karşı baskı yapmak niyetinde olduğunun göstergesidir.
Irak’ın da nüfusunun 60%’ın Şii olması Tahran’ın burada da ideolojik güce sahip olduğunun göstergesidir. İran istediği zaman Batı’ya baskı aracı olarak bu gerçek kuvveni ayağa kaldırıp Bağdat’ta istikrarı bozabilir. Lübnan da Hizbullah silahlı örgütü tarafından İsrail’i daima tehlike altında tutmaktadır. Diğer taraftan Filistin’de “Hamas” örgütü ile sıcak ilişkilerin olması, İran’a karşı herhangi bir planlama olursa onlardan da destek alacağına işarettir.
Türkiye Rusya’nın önemli alternatifi olarak görülmektedir
İran-Türkiye müttefikliği son zamanlarda ekonomik açıdan daha da gelişmiştir. 10 Haziran 2010’da BM’nin İran aleyhine kabul edilen yaptırımlarında Türkiye’nin konumu iki ülke arasındaki karşılıklı inancı daha da artırdı. Hatırlatmak gerekir ki bu yılın Mayıs ayında Türkiye, Brezilya ve İran arasında uranyum elde edilmesi ile ilgili anlaşma imzalanmıştı. 23 Eylül BM toplantısından sonra Türkiye ve İran cumhurbaşkanlarının görüşünde Tahran nükleer enerji ile ilgili konuşmalarda Ankara’nın aracı konumunda yer alması meselesinin müzakere edildiği düşünülüyor ****.
Orhan Gafarlı
Kafkassam Azerbaycan Temsilcisi
* http://ru.trend.az/regions/world/usa/1755066.html
**http://ru.trend.az/news/politics/foreign/1755581.html
***http://ru.trend.az/news/politics/foreign/1756668.html
****http://www.isn.ethz.ch/isn/Current-Affairs/Security-Watch/Detail/?ots591=4888caa0-b3db-1461-98b9-e20e7b9c13d4&lng=en&id=121537
*****http://ru.trend.az/regions/met/turkey/1755095.html
