İkinci Dünya Savaşı sonrası savaşın galipleri tarafından uluslararası ekonomik işbirliği sisteminin kurulması için yoğun çaba gösterilmiştir ve bu çerçevede, dünya devletlerinin ekonomilerine yardımcı olmak, kalkınmalarını sağlamak ve mali ihtiyaçlara cevap vermek ve uluslararası ticaretin serbestleştirilmesi amacıyla 50 ülkenin temsilcisi tarafından Uluslararası Ticaret Örgütü (International Trade Organization-ITO)adı verilen bir kurumun oluşturulmasına karar verilmiştir.
Diğer taraftan, ITO’nun kuruluşuna ve diğer ülkelerin ITO’ya dahil edilme sürecinin tamamlanmasına kadar, belirli indirimlerden yararlanılması adına 1947 yılında 23 ülkenin katılımıyla imzalanan Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması(GATT) yürürlüğe girmiştir. Geçici bir anlaşma olmasına rağmen 1948-1994 yılları arasında dünya mal ticaretini düzenleyen temel disiplin olarak kabul görmüştür. Türkiye GATT’a 1951 yılında taraf olmuştur.[1]
Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), Uruguay Round müzakereleri sonunda, Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması’nın (GATT) yerini alan 29 ayrı çok taraflı hukuki belgeyi/anlaşmayı ve 25 Bakanlar Bildirisini kapsayan, 15 Nisan 1994 tarihinde Marakeş’te (Fas) imzalanan Dünya Ticaret Örgütü Anlaşması (Final Act) ile kurulmuştur.[2] 1995 yılında resmen faaliyete geçmiştir. DTÖ’ye halihazırda 153 ülke üyedir ve Türkiye kurucuları arasındadır.
DTÖ, üye ülkelerin hayat standartlarını ve gelirlerini yükseltmeyi, tam istihdama ulaşmayı, üretim ve ticareti yaygınlaştırmayı ve dünya kaynaklarının optimal kullanımını sağlamayı amaçlamaktadır. Örgüt, farklı ekonomik kalkınma düzeyindeki ülkelerin ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde çevrenin korunması gerektiğini vurgulamıştır.
Örgütün Yapısı
Bakanlar Konferansı
· En üst karar merciidir.
· İki yılda bir toplanır.
·Bugüne kadar, 1996’da Singapur, 1998’de Cenevre, 1999’da Seattle, 2001’de Doha’da ve 2003’te Cancun’da olmak üzere beş Bakanlar Konferansı gerçekleştirilmiştir.
Genel Konsey
· Üye hükümetlerinin temsilcilerini barındırır.
· Olağan ve günlük çalışmalar yürütülür.
· Ülkelerin ticaret politikalarını gözden geçirir.
Konseyler
· Ticaret Konseyleri
· Mal Ticaret Konseyi
· Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Konseyi (TRIPS)
· Hizmetler Ticareti Konseyi
Komiteler
· Mal ticaret konseyi altında yer alan komiteler, tarım, pazara giriş gibi konularla ilgilenir.
· Komitelerde tüm üye ülkeler temsil edilmektedir.
· Konsey’in altında bir başkan ve 10 üyeden oluşan Tekstil Gözetim Organı, ülkelerin ticaret politikaları ve önlemleri konusunda DTÖ’ye ilettikleri bildirimlerle ve devlet ticari teşekküllerine ilişkin hususlarla ilgilenen çalışma grupları bulunmaktadır.
Sekretarya ve Bütçe
· Cenevre’de bulunmaktadır. Yaklaşık 500 personel ile çalışmakta ve bir Genel Müdür (Director General) ve yardımcıları tarafından yönetilmektedir.
· DTÖ organlarına görüşmelerde ve anlaşmaların uygulanmasında idari ve teknik destek sağlarlar.
· İstatistik uzmanlarıyla birlikte politika ve ticari performans analizi yaparlar.
·Hukuk uzmanları vasıtasıyla anlaşmazlıkların çözümü ve DTÖ kurallarının yorumlanması konusunda yardımcı olurlar.
· Ülkelere danışmanlık hizmeti sağlarlar.
DTÖ ve Türkiye
Ülkemiz Uruguay Round sonunda Marakeş’te DTÖ’nü kuran anlaşmayı imzalamıştır. Bu kapsamda çıkartılan Bakanlar Kurulu Kararı ile 26 Mart 1995 tarihinden itibaren DTÖ’ye kurucu olarak üye olmuştur. DTÖ üyeleri arasında Gelişme Yolundaki Ülkeler (GYÜ) grubunda yer alan ülkemiz, “Uruguay Round” anlaşmalarında öngörülen taahhütlerini yerine getirmiştir. Ülkemiz DTÖ’de GYÜ’ler grubunda yer almakla birlikte 01.01.1996 tarihi itibariyle AB ile tamamlanan Gümrük Birliği çerçevesinde Uruguay Round taahhütlerinin çok daha ötesine giderek uluslararası ticaretin serbestleştirilmesi konusunda diğer üye GYÜ’lerin ilerisinde bulunmaktadır.[3]
Onur Bektaş
TUİÇ Stajyeri
