Uluslararası Hukukta Özrün Yasal Boyutu ve Kabulü

   Uluslararası hukukta özrün (apology) tanımını yapmak ve anlayabilmek için önce uluslararası hukukun ne zaman doğduğuna yani tarihsel geçmişine bakmak gerekir.

   Devletlerarası hukuk olarak da bilinen ve kabul görülen uluslararası hukuk, uluslararası ilişkiler altında bir disiplin olarak çıkmıştır. Uluslararası ilişkilerin hukuksal boyutunu bilimsel bir disiplin içinde inceler. Gülenç’e göre, uluslararası hukukun doğuşu ve devlet­ler arasındaki ilişkilerde uygulanmaya baş­lanması egemen-ulus devletlerin ortaya çıktığı 15. ve 16. yüzyıllarda söz konusu olmuştur.[1] Bununla birlikte uluslararası hukuk kural­larının gelişmesi ile ilgili bir durumda Ro­ma İmparatorluğu döneminde görülmektedir. Bu evrensel imparatorluk dö­neminde Roma ile yabancılar arasındaki ilişkileri düzenleyen ‘ius gentium’ bir bakı­ma modern uluslararası hukukun ilk haber­cisi olmuştur.

Her ne kadar çağdaş uluslararası hukuk kurallarının birçoğunun kökü Roma hukukuna dayansa da bu hukukun uluslararası hukuktan çok farklı yön­leri vardı. Bu nedenle modern uluslararası hukukun ortaya çıkışı, egemen-devlet siste­minin ortaya çıkışı ile birlikte olmuştur. İlk uluslararası hukuk kurallarının önemli bir kısmı dini motiflerle yapılan ve Otuz Yıl Savaşları’nı sona erdiren 1648 Vestfalya Antlaş­ması ile genel bir nitelik kazanmış ve yer­leşmiştir.[2]

Siyasi Boyutu

   Siyasi boyutunu, güncelliğini hala koruyan bir örnek üzerinden incelemek anlamak için daha kolay olacaktır. 22 Mart 2013 İsrail’in Mavi Marmara saldırısından dolayı Türk halkından özür dilemişti. Bu özrün dilenmesini oluşturan bazı etmenlerin, aktörlerin ve itici güç konumunda olan unsurlar mevcuttur. Bunlar ekonomik ilişkiler, medya, halk, diplomatik ilişkiler gibi etmenlerdir. Bu özrü ingilizcedeki ‘I’m sorry’ ile karıştırmamak gerekir. Çünkü ‘I’m sorry’ cümlesinin taşıdığı mana; yanlışlıkla yapılan bir eylemden dolayı üzüntüyü dile getirmek için kullanılır. ’I apologize’ cümlesinin taşıdığı mana ise yapılan hatadan(geri dönüşü olmayan hata) dolayı pişmanlığı dile getirmektedir. Bunun hukuki/yasal boyutu ise daha büyük anlam ve sorumluluk taşımaktadır.

   Uluslararası hukuk bağlamında dilenen özrün kabul görebilmesi için birçok etmenler vardır. Dilenen özrün samimi olması ve hukuki boyut taşıması için tazmin edici özelliği ve uluslararası toplum tarafından kabul görmesi gerekir. Özür dilemek, aynı zamanda konuya ilişkin sorumluluğu da kabul etmek anlamına gelir. Özür dilenmesine sebebiyet veren durumun niteliğine bağlı olarak ortaya çıkan zarar/mağduriyetlerinde giderilmesi gerekmektedir.

Eğer devlet, hem sorumluluğunu kabul edip hem de mağduriyeti gidermeye yönelik bir takım araçları devreye sokuyorsa özrün gerçekliği, samimiyeti ve geçerliliği konusunda da ciddi manada şüphelerde ortadan kalkmaktadır.[3] Dilenen özrün diplomatik olarak da yapıcı(restorative) olması da gerekir. Bu da uluslararası hukukun literatürün de bulunan samimi özrün geçerliliğinin nasıl sağlanabileceğini göstermektedir. Bazı akademisyenler özür dileyen tarafın bazı psikolojik baskılara maruz kalabileceğini de dile getirmişlerdir. Bunlar aşağılanmışlık duygusu, öfke, zayıf devlet algısının oluşması gibi motivasyonların oluşmasına sebebiyet verebileceğini dile getirmişlerdir.

SONUÇ

   Özrün uluslararası ilişkilerdeki yaşanan bazı haksızlıkların çözümündeki rolü BM Uluslararası Hukuk Komisyonu’nun 2001 yılında tamamlayarak BM Genel Kurulu’na gönderdiği Uluslararası Yasadışı Fiillerde Devletlerin Sorumluluğuna İlişkin Taslak’ta ele alınmıştır.59 madde ve dört ana bölümden oluşan taslağın devletlerin uluslararası sorumluluğunun içeriği başlıklı ikinci bölümde 37. madde ‘eğer devletin sebep olduğu herhangi bir zararın karşılanması ve telafisi mümkün değilse, devlet hukuka aykırılık teşkil eden eylemi kabul eden, pişmanlık içeren resmi bir özür dilemelidir’ ilkesini düzenlemektedir.[4] Bu bir taslak niteliği taşısa dahi özür dilemenin hukuki boyutunun da var olduğu göstermektedir.

Sadık Cafer KİRŞANLI 

Selçuk Üniversitesi

KAYNAKÇA

1.  Gülenç, Merve Gülçin ‘ULUSLARARASI HUKUK NEDİR’ 2012 Akademik Perspektif
2.  Pazarcı, Hüseyin ‘Uluslararası Hukuk’, Ankara 2011, Turhan Kitabevi Yayınları
3.  Özlük, Erdem, “Uluslararası İlişkilerde Özür Dilemek:Özrün Kuramı’’Uluslararası İlişkiler, Cilt 11, Sayı 44(Kış 2015), s.51-78
4.  Özlük, Erdem, “Uluslararası İlişkilerde Özür Dilemek:Özrün Kuramı’’Uluslararası İlişkiler, Cilt 11, Sayı 44(Kış 2015), s.51-78
5. Özlük, Erdem, “Uluslararası İlişkilerde Özür Dilemek:Özrün Kuramı’’Uluslararası İlişkiler, Cilt 11, Sayı 44(Kış 2015), s.51-78
6. Gülenç, Merve Gülçin ‘ULUSLARARASI HUKUK NEDİR?’ 2012 Akademik Perspektif
7. Pazarcı, Hüseyin ‘Uluslararası Hukuk’, Ankara 2011, Turhan Kitabevi Yayınları
8. www.wikipedia.com