″Tarih Nedir″ tarihçinin okuruna karşı sorumluluğunu eleştirel ve açıklayıcı örnekleriyle Edward Hallet Carr tarafından kaleme alınmıştır.
1892 Londra doğumlu Edward Hallet Carr, yaşamı boyunca Dışişleri Bakanlığı’nda çalışmış, Versailles Konferansı’na katılmış, çeşitli üniversitelerde öğretim üyeliği yapmış, The Times’ da yayın yönetmen yardımcısı olarak çalışmıştır. Aynı zamanda tarih, her zaman üzerinde çalışmalar yaptığı, analiz ettiği ve eserler ortaya koyduğu bir alan olmuştur.
Carr, Tarih Nedir adlı eserinde tarihçinin olguları nasıl ele alması, okuyucuya, verilerin doğruluğunu kanıtlamaktan öte nasıl sunulması gerektiği gibi konulara değinmiş tarih ve tarih felsefesi alanında yeni bakış açıları kazandırarak bu alanda yapılacak olan çalışmalara da ışık tutmuştur.
İlk olarak tarih, tarihçi ve olgular arasındaki ilişkinin nasıl irdelenmesi gerektiği konusunda fikirlerini ortaya koyan Carr, ″ Tarih doğrulanmış bir olgular kümesidir″ der; fakat Carr’ın farklı yaklaşımıyla olguları değerlendirmesi ve bir tarihçinin bu olguları nasıl kullanması gerektiği ile ilgili yaklaşımları kitaba klasik tarih algısından farklı bir gaye katmaktadır.
İkinci bölümde toplum ve birey başlığını kullanan Carr, tarihçinin de bir birey olduğu yargısından yola çıkarak tarih felsefesini ele almaktadır. Tarihin ele alınış biçiminde tarihçinin kendini toplumdan soyutlayarak yaptığı çalışmaları eleştirirken, ″tarihçi de toplumun bir parçasıdır ve toplumsal akışın içinde yer almaktadır″ der. Ayrıca bu bölümde Carr, tarih kelimesinin iki anlamda kullanıldığını söylemektedir. Tarihi, tarihçinin yaptığı araştırma ve tarihçinin geçmişte araştırdığı olgularda bireylerin toplumsal varlıklar olarak içine girdikleri toplumsal bir süreç olarak tanımlamaktadır.
Üçüncü bölümde ″Tarih, Bilim ve Ahlak″ başlığını kullanan Carr, bilim ve tarih ilişkisine değinerek aralarında kendince bir mukayese ortaya koyar. Tarihin bilimden farklı olarak genellemelere dayandığını vurgulayan yazar, tarihin işlevini geçmiş ve yaşanılan zaman hakkında daha sağlam bir anlayışı, bunların karşılıklı ilişkileri içinde ilerletmek olarak görür. İnsanın ve çevresinin etkileşimini anlatan Carr, insanın çevresine ve çevresinin de insana etkilerini ortaya koymaya önem vermiştir. Yine aynı bölümde, tarihin olgusal olmadığına, kabul edilmiş yargılar dizisinden ibaret olduğuna da değinmektedir. Carr, burada bilim ve tarih ilişkisine değinerek farklılıklar ve benzerlikler üzerinde çalışmaktadır.
″Tarih incelemesi nedenlerin incelemesidir.″ diyen Carr dördüncü bölümde tarih ve nedensellik ilişkisini ortaya koymaktadır. Yazara göre tarihçi, durmadan “niçin’’ sorusunu sorar ve cevabı bulma ümidiyle ısrarını sürdürür. Carr’a göre “büyük tarihçi”, yeni olaylar hakkında ya da yeni bağlamlar içinde “niçin’’ sorusunu soran kimsedir. ″Tarihte nedensellik ilişkilerinin araştırılması, değer yargılarına başvurulmaksızın imkânsızdır″ diyerek nedensellik ilişkisinin mantıksal yaklaşımına açıklık getirmektedir.
İlerleme Olarak Tarih bölümünde ise tarihin edinilmiş becerilerin kuşaktan kuşağa iletilmesi için de bir ilerleme olduğunu dile getiren Carr, ilerlemenin belirli bir başlangıcı ve sonunun olmadığına ve bir tarihçinin böyle bir şey olduğunu da varsaymaması gerektiğine önemle değinir. Ayrıca tarih olgularının bütünüyle nesnel olamayacağını anlatan Carr, tarihçinin onlara verdiği anlamlılıkla olgular haline geldiğini savunur.
Sonuç olarak yazar tarihin kapsamı, nasıl yazılması, nasıl değerlendirilmesi konularında bizlere geniş ve eleştirel bir bakış açısı sunmaktadır. Tarihle bir dağ arasında yaptığı benzetme ile de aslında bizlere tarihi nasıl ele almamız gerektiği konusunda derin ve bir o kadar da ince bir perspektif sunmaktadır. ″Herkes dağın gördüğü kısmını anlatabilir fakat aynı dağın farklı taraflarından baktıkları için farklı bir görüş söz konusudur.″ Bu ve benzeri birçok başarılı örnekle ve zaman zaman kendine, zaman zaman ise diğer tarihçilere yönelttiği eleştirileriyle okuyucuya tarih konusunda geniş bir ufuk sağlamaktadır.
Zekiye Öksüzoğlu
TUİÇ Stajyer
Kitabın Adı: Tarih Nedir?
Yazarı: Edward Hallett Carr
İletişim Yayınları, 1987-1996
