Irak Başbakanı Nuri El-Maliki son derece kritik bir dönemde, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in daveti üzerine, üç günlük bir çalışma ziyaret için üst düzey bir heyetle 8 Ekim 2012’de Rusya’ya gitmiştir. Nuri El-Maliki’nin Rusya ziyareti, Irak ile Rusya arasındaki ikili ilişkiler açısından olduğu kadar Irak’ın askeri kapasitesini geliştirmesi açısından da önemli bir adım olmuştur. Nuri El-Maliki’nin Rusya ziyareti Ortadoğu’daki bölgesel denklem açısından da kritik bir öneme sahiptir. Suriye üzerinden yürütülen bölgesel politika, siyasi restleşmeler, uluslararası ve bölgesel kamplaşmalar Nuri El-Maliki’nin Rusya ziyaretinin önemini arttırmaktadır.
Nuri El-Maliki ile birlikte Rusya’ya giden heyette Dışişleri Bakanı Hoşyar Zebari, Savunma Bakan Vekili Sadun El-Duleymi, Petrol Bakanı Abdulkerim El-Lueybi, Ticaret Bakanı Hayrullah Hasan Babekir, Irak Bakanlar Kurulu Danışma Konseyi Başkanı Thamir Ghadban, Irak Parlamentosu Ulusal Yatırım Komisyonu Başkanı Sami El-Araci, Irak Parlamentosu Savunma ve Güvenlik Komisyonu Başkanı Hasan El-Suneyd, Irak Parlamentosu Dış İlişkiler Komisyonu Başkanı Humam Hammudi, Başbakanlık Hukuk Müşaviri Fazıl Muhammed Cevad ve Başbakanlık Basın Müşaviri Ali El-Musavi de yer almıştır. Rusya’nın başkenti Moskova’da Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Igor Morgunov tarafından karşılanan Nuri El-Maliki 9 Ekim 2012’de önce Duma Başkanı Sergey Yevgenyevich Naryshkin ile görüşmüştür. Heyetler halinde yapılan görüşmede Rusya ve Irak arasındaki ikili ilişkiler ve bölgesel gelişmeler ele alınmıştır. Irak Petrol Bakanı Abdulkerim El-Lueybi görüşme sonrası yaptığı açıklamada, önümüzdeki iki hafta içerisinde Irak ve Rusya’nın Irak’ta petrol arama anlaşması imzalayacağını ifade etmiştir.(1) Nuri El-Maliki, aynı gün 9 Ekim 2012’de Rusya Başbakanı Dimitri Medvedev’le bir araya gelmiştir. Yapılan görüşmede ikili ilişkilerin yanı sıra enerji, ticaret ve tarım alanındaki işbirliği imkanları görüşülmüştür.(2) Ayrıca Nuri El-Maliki ve Dimitri Medvedev, Irak’ın Rusya’dan 4,2 milyar ABD doları değerinde silah alımını öngören bir anlaşma yapmıştır. Vedomosti adlı Rusya’da yayın yapan bir gazete, Irak’ın Rusya’dan 4,3 milyar ABD doları değerinde 30 adet Mi-28NE savaş helikopteri ve 42 adet Pantsir-S1 uçaksavar füzesi alınması konusunda anlaştığını yazmıştır.(3) Nuri El-Maliki Rusya’ya yaptığı çalışma ziyaretinin son günü 10 Ekim 2012’de Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile bir araya gelmiştir. Görüşmede Nuri El-Maliki ve Irak heyetinin Rusya ziyareti değerlendirilmiştir. Nuri El-Maliki yaptığı açıklamada görüşmelerin son derece verimli geçtiğini, petrol ve elektrik gibi enerji alanlarında faaliyet gösteren Rus şirketlerine Irak’ın kapısının açık olduğunu ifade etmiştir. Vladimir Putin de yaptığı açıklamada, iki ülke arasındaki ticaret hacminin düşük seviyede olduğunu, Rusya’nın her zaman Irak’a yardım etmeye hazır olduğunu, özellikle ekonomik ve askeri alanlarda Irak ile ilişkilerin geliştirilmesi konusunda istekli olduklarını dile getirmiştir.(4) Maliki ve Putin arasındaki görüşmede Suriye krizi ve bölgesel gelişmeler de ele alınmıştır. İkilinin görüşmesinin ardından Irak ve Rusya arasında “ikili siyasi ilişkiler ve diplomatik işbirliği” konusunda mutabakat zaptı imzalanmıştır. Irak Dışişleri Bakanı Hoşyar Zebari ve Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov tarafından imzalanan mutabakat zaptının imza töreni sırasında yapılan açıklamada, Rusya ile Irak arasında ilişkilerin geliştirilmesi, uluslararası, bölgesel ve Suriye’deki krize ilişkin son gelişmeler konusunda iki taraf arasında görüş alışverişinde bulunulduğu belirtilmiştir. Ayrıca Rusya ve Irak’ın Suriye’de derinleşen krize siyasi bir çözüm bulunması, şiddetin ve akan kanın bir an önce durdurulması gerektiği konusunda ortak görüş benimsedikleri açıklanmıştır.(5)
Nuri El-Maliki, Irak merkezi hükümetini askeri olarak güçlendirmek için son dönemde önemli adımlar atmaktadır. Eylül 2012’de ABD ile Irak arasında yapılan 140 adet M1A1 Abrams tankının satışına ilişkin anlaşma gereği kalan son 9 tank, ABD tarafından Irak ordusuna teslim edilmiştir.(6) Irak Başbakanı Nuri El-Maliki 31 Temmuz 2011’de yaptığı açıklamada, ABD’den 36 adet F-16 savaş uçağı alacaklarını ifade etmiştir.(7) 27 Eylül 2011’de Irak merkezi hükümetinden yapılan açıklamada ise F-16 savaş uçakları için ilk ödemenin ABD’ye yapıldığı belirtilmiştir.(8) ABD’den alının F-16 savaş uçaklarının 24’ünün 2014 yılının başında teslim edilmesi planlanmaktadır.(9) Ancak Maliki’nin silah çeşitliliği açısında ABD’nin tekelini kırmaya çalıştığı düşünülmektedir. Bu nedenle Rusya ve İran ile askeri işbirliğini geliştirmeye çalışmaktadır. Rusya ile yapılan silah anlaşmasının önümüzdeki süreçte artması beklenmektedir. Nuri El-Maliki, Vladimir Putin ile yaptığı görüşme sonrasında gelecekte Rusya’dan uçak ve çeşitli silahlar alabileceklerini açıklamıştır.(10) Nuri El-Maliki, Rusya ziyaretinin ardından 11 Ekim 2012’de Çek Cumhuriyeti’ne gitmiştir. Çek Cumhuriyeti Başbakanı Petr Necas ile Nuri El-Maliki bir görüşme yapmıştır. Görüşme sonrasında Çek Cumhuriyeti ile Irak arasında Irak’ın Çek Cumhuriyeti’nden 1 milyar ABD doları karşılığında 24 adet eğitim uçağı almak için mutabakata varıldığı açıklanmıştır.(11) Ayrıca Çek Cumhuriyeti’nin Irak’ın askeri gücünün rehabilitasyonu ve savunma sistemleriyle Irak güvenlik güçlerinin desteklenmesi konularına ilgi duyduğu ifade edilmiştir.(12)
Bu gelişmelerle birlikte 3 Ekim 2012’de İran Savunma Bakanı Ahmed Vahidi, Irak’ı ziyaret etmiştir. Vahidi’nin 1979’daki İran İslam Devrimi’nin ardından Irak’ı ziyaret eden ilk İran Savunma Bakanı olması oldukça önemlidir. Vahidi’nin Irak ziyaretinde, Irak ile İran arasında “savunma işbirliği anlaşması” imzalanmıştır. Vahidi Irak’ta yaptığı açıklamada, Irak ve İran’ın ortak çıkarları ve düşmanlarının ortak olduğunu, İran’ın Irak ordusuna destek vermeye hazır olduğunu ifade etmiştir.(13)
Nuri El-Maliki önderliğindeki Irak merkezi hükümetinin silahlanma adımları Irak iç politikasından daha çok bölgesel denklem açısından düşünülmelidir. Suriye krizinin ardından ortaya çıkan kamplaşmada Irak, Beşşar Esad’ı destekler bir pozisyon almıştır. Bu açıdan Irak’ın Rusya ve İran ile ortak bir politika yürüttüğü söylenebilir. Türkiye ve Irak arasındaki ikili ilişkilerin Irak iç politikası nedeniyle kötü gittiği bir dönemde Türkiye’nin Suriye krizinde Beşşar Esad muhaliflerine destek vermesi, Türkiye ve Irak’ı karşı karşıya getirmiştir. Irak Parlamentosu Güvenlik Komisyonu Başkan Yardımcısı İskender Vitvit, 25 Eylül 2012’de Türkiye’nin Irak’ın kuzeyine yaptığı hava operasyonlarını eleştirerek, “Türkiye’nin Irak topraklarında PKK’yı hedef aldığı saldırılara karşı ordumuz hazırlık yapacak. Allah’ın izniyle bu uçakları düşürmek için Irak’ı silahlandıracağız”, açıklamasını yapmıştır.(14) 4 Ekim 2012’de Irak Bakanlar Kurulu’nun yaptığı toplantıda, Irak topraklarındaki yabancı üsler ve birliklerin çıkarılmasına, yabancı güçlerin Irak topraklarına girmesinin yasaklanmasına karar verildiği açıklanmıştır. Bu kararın Türkiye’ye yönelik alındığı ifade edilmektedir.(15) Nuri El-Maliki, Rusya ziyaretinde bile Türkiye’yi eleştirmiştir. Türkiye’nin bölgede izlediği politikanın yanlış olduğunu savunan Maliki, Türkiye’yi küstahça davranmakla suçlamış ve Türkiye’nin bölgede güvenlik riskini arttırdığını söylemiştir.(16) Irak tarafından yapılan açıklamalara ve yaşanan gelişmelere bakıldığında Rusya’nın Irak’a açık destek verdiği görülmektedir. Maliki’nin Rusya’da Türkiye’ye yönelik yaptığı açıklamaların ardından, Maliki Rusya’dan ayrılmadan, kargosunda silah taşıdığından şüphelenilen Suriye Havayollarına ait bir yolcu uçağının Türkiye hava sahası üzerindeyken Türk F-16’ları tarafından Ankara’ya indirilmesi, Türkiye ve Rusya arasında Suriye konusunda yeni bir krize yol açmıştır. Bu hareketle Türkiye Beşşar Esad destekçilerine bir mesaj vermiş ve kararlılığını ortaya koymuştur. Türkiye, 16 Mart 2012’de de Suriye’ye malzeme taşıyan İran kargo uçağını Diyarbakır Havalimanı’na indirerek arama yapmıştır.
Öte yandan 2 Ekim 2012’de İran’dan Suriye’ye giden bir kargo uçağı da Irak tarafından Bağdat Havalimanı’na indirilerek arama yapılmıştır. ABD uzun süredir İran’ın Irak üzerinde Suriye’ye silah ve askeri malzeme taşıdığını iddia ederek Irak’ın izin vermemesi için baskı yapmaktadır. Ancak Irak’ın İran’a karşı etkin bir kontrol mekanizması kurması beklenmemektedir. Önümüzdeki süreçte Suriye konusunda Rusya, İran ve Irak arasındaki işbirliği artabilir. Bu durum Suriye krizindeki restleşmeyi derinleştirecektir. Suriye üzerindeki restleşmenin derinleşmesi Suriye krizini çözümsüzlüğe sürükleyebilir. Bu nedenle ortak bir paydada buluşulacak siyasi geçişe ilişkin bir çözüm bulunması hem Ortadoğu’yu rahatlatacak hem de bölgesel güvenlik tehditlerini azaltacaktır.
Bilgay DUMAN
ORSAM Ortadoğu Uzmanı
Kaynak: ORSAM
KAYNAKÇA
(1)http://www.pmo.iq/ArticleShow.aspx?ID=679, Erişim: 12 Ekim 2012.
(2)http://www.pmo.iq/ArticleShow.aspx?ID=680, Erişim: 12 Ekim 2012.
(3)http://en.aswataliraq.info/(S(opz4lsn4bn1ez145oaz4ya55))/Default1.aspx?page=article_page&id=150908&l=1, Erişim: 12 Ekim 2012.
(4)http://www.pmo.iq/ArticleShow.aspx?ID=683, Erişim: 12 Ekim 2012.
(5)http://en.aswataliraq.info/(S(opz4lsn4bn1ez145oaz4ya55))/Default1.aspx?page=article_page&id=150910, Erişim: 12 Ekim 2012.
(6)http://www.stargazete.com/dunya/abdden-iraka-140-adet-abrams-tanki/haber-677403, Erişim: 12 Ekim 2012.
(7)http://dunya.milliyet.com.tr/irak-abd-den-36-adet-f-16-satin-alacak/dunya/dunyadetay/31.07.2011/1420955/default.htm, Erişim: 12 Ekim 2012.
(8)http://www.haberturk.com/dunya/haber/696899-iraka-36-adet-f-16-satacak, Erişim: 12 Ekim 2012.
(9)http://www.trthaber.com/haber/dunya/irakta-f-16-tartismalari-39088.html, Erişim: 12 Ekim 2012.
(10)http://www.cihan.com.tr/video/Maliki-Putin-le-gorustu-yeni-silah-anlasmalari-yolda-CHODE3MTMwLzAvMi8w;jsessionid=8B9F24E7EF4BA61650416061425BFCE4, Erişim: 12 Ekim 2012.
(11)http://www.haberler.com/irak-cek-cumhuriyeti-nden-24-askeri-ucak-alacak-4009821-haberi/, Erişim: 12 Ekim 2012.
(12) http://www.pmo.iq/ArticleShow.aspx?ID=685, Erişim: 12 Ekim 2012.
(13)http://www.tehrantimes.com/politics/102084-iran-and-iraq-enjoy-strong-ties-jalal-talabani, Erişim: 12 Ekim 2012.
(14)http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1101758&CategoryID=81, Erişim: 12 Ekim 2012.
(15)http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1102517&CategoryID=81, Erişim: 12 Ekim 2012.
(16)http://dunya.milliyet.com.tr/maliki-rusya-da-konustu-turkiye-kustahca-davraniyor-durdurulmali/dunya/dunyadetay/11.10.2012/1610046/default.htm, Erişim: 12 Ekim 2012.
