Doğrudan yabancı sermaye yatırımları adı verilen bu yatırımlarda, yabancı ülkedeki fiziki sermayeye sahip olan ve bunu işleten firmalara çok uluslu şirket adı verilir. Çok uluslu şirketler, uluslararası borç alma ve verme işlemlerinde önemli yer tutarlar. Çok uluslu şirketler, fonları karşılamak amacıyla kaynak akışı yaratma yolunu seçer ve böylece ülkede kaynak akışını sağlamış olurlar.
Çok uluslu şirketler teorisinde üretime dayalı iki tür alternatif vardır: Bunlar lokasyon (location) ve uluslararasılaştırma (internationalization) olarak bilinir. Lokasyon teorisinde üretim yapılacak yer, kaynaklar tarafından belirlenir. Kaynakların ucuz olarak bulunduğu yerde işlemler yapılır. Aynı şekilde ulaşım maliyeti ve diğer engellerde önemlidir. Uluslararasılaştırma olarak şunu diyebiliriz ki yavru bir şirketin çıktısı, başka bir şirketin girdisi olabilir veya bir şirketin geliştirdiği teknoloji diğer şirketler tarafından kullanılabilir. Bu tür işlemler şirketleri birbirine bağlar ve çok uluslu şirketler bu ilişkilerin yürütülmesinden ve işletilmesinden sorumlu tutulabilirler. (Çoban, 2004)
Küreselleşme olarak bilinen dönemin parçası olan sermayenin hareketliliği olgusu birçok alandan başka çevre bakımından önemli sonuçlar doğurmaktadır. Sermayenin hareketliliğinin temel aktörlerinden biri çok uluslu şirketlerin küresel etkinlikleri olarak bilinir. Sermayenin yayılmacı bir özelliğe sahip olduğu uzun yıllar önce ortaya konmuştur. Kapitalist ekonomi sürecinde pazarın genişlemesiyle, sermayeler her yere yerleşmeye ve birbirleriyle bağlantı içinde olmaya başlamışlardır. (Oksay, 1998)
Küreselleşme sürecinin artmasıyla kalkınmaya olan etkisi anlaşılmış ve birçok ülkenin ilgi noktası olmuştur. Küreselleşmeyle birlikte ekonomi ve ticarette liberalleşme eğilimleri hız kazanmıştır. Sermayenin serbest dolaşımı artmış ve tüketiciler bu sayede benzer alışkanlıklar edinmişlerdir. Buna bağlı olarak çok uluslu şirketlerin bazı katkı ve sorunları görülebilir. Ekonomiler üzerinde pozitif ve negatif etkileriyle karşılaşılabileceği bir gerçektir. Bu durumu ev sahibi olan ülkeler ve yatırım yapan ülkeler açısından ele alabiliriz. Ev sahibi olan ülkeler açısından baktığımızda gelişmiş ülkelerde yapılan yatırım gelişmekte olan ülkelerde yapılan yatırımdan daha olumlu sonuçlar doğurmaktadır. Çok uluslu şirketlerin ülkeye sağladığı yararlar açısından sermaye birikimi, ödemeler dengesi, istihdam, fiziksel ve yönetsel teknoloji pazarlaması örnek gösterilebilir. Yatırım yapan ülkeler açısından incelediğimizde ise yatırım yapan ülkelerin çok uluslu şirketleri hem mikro hem de makro yararlar sağlamaktadır. Bu yararlar ekonomik, politik, kültürel ve teknolojik olarak sıralanabilir. Bununla birlikte yatırım yapılan ülkelerde ucuz işgücü ve hammadde elde edilir.
Çok uluslu şirketler küresel ekonomi, kültürel ve siyasi alanda büyük etkilere sahiptir. Birçok ülkede farklı üretime pazarlama fonksiyonları olabileceği gibi sınır ötesi şeklinde de olabilir. (Kaymakçı, 2013)
Nur Helvalı
TUİÇ Stajyeri
Kaynakça
1) Çoban, A. (2004). Çok uluslu şirketler-ekolojik zarar ilişkisinin ekonomi-politiği. Çevre Sorunlarına Çağdaş Yaklaşımlar , s. 2-3.
2) Kaymakçı, O. (2013). Küresel ekonomide çok uluslu şirketler ve Türkiye’ de ki yatırımları. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi , 226-229.
3) Oksay, S. (1998). Dış Ticaret Dergisi. Dış Ticaret Müsteşarlığı , s. 1-3.
