Rasyonel Dış Politika mümkün mü? Liderler ve devletler rasyonel kararlar alabilir mi? Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler alanındaki ünlü isimler Mearsheimer, Rosato ve Yarhi-Milo tartışıyor.
Bu yazı Foreign Affairs’de John J. Mearsheimer ve Sebastian Rosato’nun, Keren Yarhi-Milo ”Why Smart Leaders Do Stupid Things”başlıklı yazısına yanıt olarak kaleme aldıkları ”Thinking Like a State. What Makes Foreign Policy Rational?” başlıklı yazının çevirisidir.
KARAR ALMANIN ÖZÜ
Şaşırtıcı bir şekilde, uluslararası politikada rasyonelliğin yaygınlığını değerlendiren bir makale için (“Neden Akıllı Liderler Aptalca Şeyler Yapar?”, Kasım/Aralık 2023), Keren Yarhi-Milo’nun How States Think adlı kitabımız hakkındaki incelemesi, terimin kendi tanımını asla sunmuyor.
Ancak Yarhi-Milo, irrasyonel liderlerin, buluşsal yöntem olarak da bilinen zihinsel kısayollara başvurduklarını veya duygularına yenik düştüklerini savunuyor. Ancak irrasyonelliğin bu tanımı bile yetersiz çünkü bireylere odaklanıyor ve kolektif veya devlet düzeyindeki irrasyonellik hakkında hiçbir şey söylemiyor.
Bizim için rasyonelliğin hem bireysel hem de kolektif bir boyutu vardır. Rasyonel liderler homo teoriktir. Uluslararası sistemin işleyişine ilişkin güvenilir teoriler kullanırlar ve bunları kendi durumlarını anlamak ve bu durumda en iyi şekilde nasıl hareket edebileceklerini belirlemek için kullanırlar. Rasyonel devletler, kilit politika yapıcıların görüşlerini, güçlü ve sınır tanımayan tartışmaların damgasını vurduğu müzakereci bir süreç aracılığıyla bir araya getirir.
Yarhi-Milo, gerçekçiliğin mevcut tek güvenilir teori olduğunu düşündüğümüzü öne sürüyor. Dolayısıyla liderler gerçekçilik dışındaki teorilere dayanarak hareket ediyorlarsa rasyonel davranmıyorlar. Ama bu kesinlikle yanlış. Kitabımız gerçekçiliğin özeti değil. Pek çok güvenilir gerçekçi ve liberal teorinin bulunduğunu ve bunlardan herhangi birine dayanarak hareket eden liderlerin rasyonel olduğunu vurguluyoruz. Aslında Yarhi-Milo, güvenilir teoriler envanterimizin, NATO’nun genişlemesini destekleyen çeşitli liberal teorileri ve uluslararası kurumlara üyeliği genişletmeyi, açık bir dünya ekonomisini teşvik etmeyi ve demokrasiyi tüm dünyaya yaymayı amaçlayan ABD’nin büyük liberal hegemonya stratejisini içerdiğini belirtiyor. .
Sonuçta Yarhi-Milo bizim rasyonellik tanımımızı övüyor. Ona göre kitabımız, “liderlerin karar vermelerine yardımcı olmak için hem güvenilir hem de güvenilmez teorilere güvendiklerini” kanıtlıyor ve “bir liderin mi yoksa bir devletin mi rasyonel bir karar verdiğini belirlemede bilim adamlarının gözden kaçırdığı bir şey olan sürecin önemini kanıtlıyor.”
Dahası, İngiltere Başbakanı Neville Chamberlain’in 1938’de Münih’te Nazi Almanyasını yatıştırma kararının, George W. Bush yönetiminin 2003’te Irak’a saldırma kararının ve Rusya’nın 2022’de Ukrayna’yı işgal etme kararının rasyonelliğini değerlendirmek için tanımımızı kullanıyor.
Özünde, inandırıcı teorilerin ve üzerinde düşünmenin rasyonelliğin ayırt edici özellikleri olduğunu kabul ediyor ve bununla birlikte, bu konuların her birine ilişkin gerçekler hususunda bizimle aynı fikirde değil ve bu da hayati önem taşıyan delil meselesine yol açıyor.
RUTİN RASYONELLİK
Devletlerin rutin olarak rasyonel olduğu yönündeki iddiamızı desteklemek için, dış politika karar alma sürecine ilişkin on örneği dikkatle inceledik; beşi büyük stratejik karar ve beşi kriz kararı. Bunlar arasında imparatorluk Almanya’sının Birinci Dünya Savaşı öncesindeki stratejisi ve 1914 Temmuz Krizi sırasındaki davranışları, Japonya’nın İkinci Dünya Savaşı öncesindeki stratejisi ve 1941’de Pearl Harbor’da ABD’ye saldırma kararı ve ABD’nin NATO’yu genişletme ve Soğuk Savaş sonrası liberal hegemonyayı sürdürmesi yer alıyordu.
İncelediğimiz tüm devletler, politika yapıcılarının güvenilir teoriler tarafından yönlendirilmesi ve yapılan seçimlerin bilinçli bir karar alma sürecinden ortaya çıkması anlamında rasyoneldi. Her bir vakanın yaygın olarak irrasyonel karar alma örneği olarak anıldığı ve dolayısıyla devletlerin rasyonel davranma eğiliminde olduğu yönündeki iddiamızı desteklemekten çok zayıflattığı düşünülürse, bu özellikle önemli bir bulgudur.
Yarhi-Milo’nun bu destekleyici vakaların hiçbirine ilişkin yorumumuza itiraz etmemesi dikkat çekicidir. Ancak kendisi, “geniş birincil ve arşiv verilerini göz ardı ettiğimizi” iddia ediyor ve bu kusurun iddialarımızı baltaladığını öne sürüyor. Bizim vakalarımızda belirtmediğimiz herhangi bir spesifik delilden bahsetmediği göz önüne alındığında, bu iddianın ne anlama geldiğini bilmek zor. Ne olursa olsun, birincil kayıtları açıkça yansıtan ve iddialarımızı destekleyen çok sayıda ve karmaşık ikincil literatürü inceledik.
Bu, tüm devletlerin her zaman rasyonel olduğu anlamına gelmez. Aslında, liderlerin rasyonel olmadığı, inandırıcı olmayan teorileri benimsediği ve müzakere etmeyi başaramadığı dört durum belirledik. Yarhi-Milo bu vakalardan ikisine ilişkin yorumumuza meydan okuyor. İlkinde, Chamberlain’in Münih’te Adolf Hitler’i yatıştırma kararında, o bizim iddiamızı tamamen yanlış tanıtıyor. Ona göre, Birleşik Krallık’ın Almanya’yı “Hitler’in yayılmacı niyetlerinin sınırlı olduğu ve Berlin’in savaştan kaçınmak istediği” inancına dayanarak yatıştırdığını savunuyoruz. Aslında, İngiliz kabinesinin, daha önce -mantıksız bir şekilde- İngiliz Ordusu’nu kıtasal bir savaşa uygun hale getirmeyecek şekilde içini boşaltmaya karar vermesi nedeniyle yatıştırmayı seçtiğini açıklıyoruz.
İkinci vakada, ABD’nin Irak’ı işgal etme kararında Yarhi-Milo, Bush yönetiminin aslında politikasını inandırıcı bir teoriye dayandırdığını ve müzakereci bir süreç içinde olduğunu savunuyor. “Bush ve ekibi gerçek görüşmeler yaptı” diye yazıyor ve şunu ekliyor: “Yönetim açık bir teori izledi: Irak’ın nükleer silah edinmesini engellemek için önleyici bir savaşa ihtiyaç vardı.” Burada o hatalı çünkü işgal kararını destekleyen temel teorilerden ikisi -zorla demokrasi teşviki ve domino teorisi- 2003’ten önce itibarsızlaştırılmıştı. Başkan Yardımcısı Dick Cheney ve Savunma Bakanı Donald Rumsfeld’in müzakere sürecini durdurduğu yaygın olarak kabul ediliyor; örneğin, Bağdat’ın düşmesinden sonra Irak’ta ve çevre ülkelerde neler olacağına dair anlamlı tartışmalara girmeyi reddederek ve istihbarat topluluğuna görüşlerini desteklemeleri için baskı yaparak.
Yarhi-Milo, çoğu devletin çoğu zaman rasyonel olduğu yönündeki temel iddiamıza açıkça katılmıyor. Aksine, liderlerin buluşsal yöntemlere başvurduklarına, duygularına yenik düştüklerine ve kasıtlı davranmayı başaramadıklarına dair çok sayıda kanıt bulunduğunu savunuyor. Ancak incelediğimiz on vakamızda bu tür delillere işaret etmesi beklenirken, o bunu yapmıyor. Sonuçta bu kararların çoğu zaman mantıksızlık örnekler olduğunu söylüyor ancak kanıtlamıyor. Buna şaşırmıyoruz çünkü bu vakalara ilişkin analizimiz, liderlerin zihinsel kısayollar kullandığına, duygularına yenik düştüğüne ya da sağlam ve sınır tanımayan tartışmalara girişmekte başarısız olduğuna dair hiçbir kanıt içermiyor.
Devletlerin irrasyonel davrandığına dair bu vakalara dair hiçbir delil bulunmadığında Yarhi-Milo, açık bir örnek olarak Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etme kararına işaret ediyor. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Ukrayna’yı kontrol etme konusunda “duygusal bir saplantısı” olduğunu iddia ediyor ve “kendisini kayıplar alanında algılayarak riskten daha az kaçınmasını sağladığı için” böyle davranmış olabileceğini tahmin ediyor. Ancak her iki sonuca da destekleyici bir kanıt sunmuyor.
Yarhi-Milo ayrıca Putin’in savaş öncesinde müzakere sürecini durdurduğunu iddia ederek şunları yazıyor: “Muhalif bakanlara ve subaylara kapı gösterildi, sürgüne gönderildi veya ortadan kayboldu.” Bu iddiayı destekleyecek hiçbir kanıt yok: Bırakın ülkeyi terk etmek zorunda kalmayı, tek bir bakan ya da üst düzey general bile görevden alınmadı. Yarhi-Milo’nun iddiası, William Burns’ün 2008’de ABD’nin Moskova büyükelçisi iken Dışişleri Bakanlığı’na yazdığı mesajla da tamamen çelişiyor: “Ukrayna’nın NATO’ya girişi Rus seçkinleri için tüm kırmızı çizgilerin en parlağıdır (sadece Putin için değil). ).”
Yarhi-Milo, irrasyonelliğin her yerde mevcut olduğu yönündeki iddiasını, bunun “psikoloji ve davranışsal ekonomiden yararlanan, birincil kaynak materyalleri kullanan ve elitlere ilişkin deneysel veriler içeren” etkileyici bir literatür tarafından desteklendiğini öne sürerek desteklemeye çalışıyor. Yarhi-Milo da dahil olmak üzere pek çok politik psikoloğun, liderlerin nasıl düşündüğü ve özellikle inançlarını nasıl oluşturdukları ve bu inançların davranışlarını nasıl etkilediği konusunda dikkatli tarihsel çalışmalar ürettiklerine itiraz etmiyoruz. Ancak bu çalışmalar masadaki soruyu doğrudan ele almıyor: devletlerin büyük stratejiyi formüle etme ve krizleri yönlendirme konusunda rasyonel olup olmadığı.
Elbette bazı politik psikologlar eldeki soruna değiniyor ama yalnızca anekdotlara dayanıyorlar. Almanya’nın 1914’te savaşa girme kararı, Birleşik Krallık’ın Münih’te Nazileri yatıştırma kararı, Almanya’nın 1941’de Sovyetler Birliği’ni işgal etme kararı. ve Japonya’nın aynı yıl Pearl Harbor’a saldırma kararı gibi kanonik sözde mantıksızlık vakalarında bile zihinsel kısayolların iş başında olduğuna dair sistematik kanıt sunmuyorlar.
Deneysel verilere gelince, politik psikologlar da deneklerin düşük riskli deneylerdeki davranışları ile liderlerin gerçek dünyada önemli kararlarla karşı karşıya kaldıklarında nasıl davrandıkları arasında temel farklılıklar olduğunu kabul ediyorlar. Küçük bir ödül karşılığında anket sorularını yanıtlayan bireyler, ülkeleri için ölüm kalım tercihleri yapan devlet liderlerinden daha neşeli davranacaklardır. Bu tür veriler tarihsel kanıtların yerine geçemez.
KAÇINILMAZ REKABET
Yarhi-Milo, mantıksızlığın yaygınlığıyla ilgili vardığı sonuçlar göz önüne alındığında, şaşırtıcı olmayan bir şekilde, ABD ve Çin’in birbirleriyle ilişkilerinde mantıksız davranacağını tahmin ediyor. Washington ilişkiyi yönlendirmek için “zihinsel kısayollar” kullanacak, Pekin’in “değişken liderleri ise trajik sonuçlara yol açacak şekilde yanlış hesap yapabilir veya irrasyonel ve nevrotik şekillerde hareket edebilir”.
Açıkça aynı fikirde değiliz çünkü her iki tarafın da kendilerinden önceki diğer büyük güçler gibi rasyonel davranmasını bekliyoruz. Bununla birlikte, tarihin gösterdiği gibi, rasyonel devletler güvenlik için her zaman rekabet eder ve bazen birbirleriyle savaşa girerler. Ne yazık ki rasyonellik barışın garantisi değildir. Büyük güç politikalarının gerçek trajedisi budur.
YARHİ-MİLO’NUN YANITLARI
Mearsheimer ve Rosato, eleştirilerinde itiraf etmeliyim ki incelememde tam olarak tartışmadığım bir noktayı aydınlatıyorlar: bireylerin rasyonelliği ile devletin rasyonelliği arasında ayrım yapıyorlar.
Mearsheimer ve Rosato, “güvenilir teoriler” ve “müzakere edici bir süreç”in varlığı yoluyla, önyargı gürültüsünün yanı sıra duyguların, buluşsal yöntemlerin ve güncellenmiş inançların gürültüsünün de ortadan kaldırılarak devlet düzeyinde kolektif rasyonelliğe yol açacağını ileri sürüyorlar.
Ancak yazarlar hiçbir varsayımını asla ampirik olarak test etmiyorlar. Daha ziyade, bireysel görüşlerin devlet mekanizmasına aktarılmasıyla her türlü önyargının ortadan kalktığını varsayıyorlar. Yazarlar, tespit ettikleri vakalarda bile görüşlerin bir araya getirilmesinin bireysel önyargıları nasıl ortadan kaldıracağına dair ikna edici bir dizi mekanizma sunmamaktadır.
Belki de bunun nedeni kusursuz mekanizmaların olmamasıdır. Düşünmenin varlığı tek başına önyargıları ortadan kaldırmayacaktır; hatta politik psikoloji bilim insanlarının gösterdiği gibi, bazı koşullar altında önyargıları güçlendirebilir. Düşünmenin aslında grup düşüncesine (daha fazla uyum) ve hatta grup kutuplaşmasına (bu sayede bireysel inançlar yoğunlaşır) yol açabileceğine dair çok sayıda kanıt vardır.
International Organization dergisinde yayınlanan bir çalışmada siyaset bilimci Joshua Kertzer ve meslektaşları, çevrimiçi katılımcılara bireysel veya grup halinde dış politika kararları vermelerinin istendiği deneyler gerçekleştirdi. Araştırma, grupların bireysel üyelerinden daha az önyargılı veya daha rasyonel olmadığını ortaya çıkardı. Ayrıca grupların klasik önyargılara bireyler kadar duyarlı olduğunu, grupların yapısının önyargının büyüklüğünü önemli ölçüde değiştirmediğini ve farklı grupların daha homojen olanlara benzer şekilde performans gösterdiğini de buldu. Başka bir deyişle, yalnızca müzakerenin varlığı mutlaka daha fazla rasyonelliğe yol açmaz.
KAYNAKLAR VE YÖNTEMLER
Mearsheimer ve Rosato’nun ikinci ana eleştirisi, politik psikoloji alanındaki benim ve diğer akademisyenlerin iddialarımızı doğrulamak için “anekdotlara güvenmeleri”. Bu kesinlikle doğru değil. Aralarında Janice Gross Stein, Elizabeth Saunders, Rose McDermott ve Jack Levy’nin de bulunduğu diğer akademisyenler ve ben binlerce temel belgeyi inceledik ve bunları zaman ve mekana göre önyargı kalıplarını göstermek için kullandık. Politika yapıcıların farklı sinyal türlerine nasıl seçici bir şekilde dikkat ettiklerini ve yeni bilgilere yanıt olarak inançları güncellemede nasıl başarısız olduklarını ve bu psikolojik önyargıların ve eğilimlerin, liderlerin kriz sırasında aldıkları kararları nasıl şekillendirdiğini inceliyoruz.
Politik psikoloji aslında son derece karmaşık bir disiplindir. Karar verme psikolojisi alanında yeni bir araştırma dalgası, yalnızca politika yapıcıların bilgiyi değerlendirme biçimindeki sistematik önyargıların varlığını değil, aynı zamanda bu tür önyargıların temellerini de göstermeyi başardı. Örneğin, Journal of Conflict Solution’da yayınlanan bir araştırmada Kertzer, Jonathan Renshon ve ben, karar vericilerin krizler sırasında çeşitli sinyal türlerine nasıl güvenilirlik atfettikleri konusundaki sistematik farklılıkları keşfetmek için İsrail Knesset’inin 89 mevcut ve eski üyesiyle yapılan bir anket deneyini kullandık. Liderlerin sinyallerin güvenilirliğine ilişkin algıları önemli ölçüde farklılık gösterir ve bu değişkenlik, askeri veya siyasi deneyim düzeylerinden ziyade dış politika eğilimlerine bağlıdır.
Bu tür kanıtlar, karar verme sürecine ilişkin dikkatli arşiv araştırmalarını destekleyebilir. Ve ancak bu tür incelikli araştırmalar sayesinde önyargıların ve yanlış algılamaların kaynaklarını anlayabilir ve bunları ve diğer hipotezleri test edebiliriz.
Mearsheimer ve Rosato’nun yanıtında, incelemenin rasyonelliğin alternatif bir tanımını sunmadığını savunuyorlar. Siyaset bilimi literatüründe rasyonelliğin çeşitli tanımları bulunsa da, genellikle kabul edilen bir tanımın en azından yanılgıya açık olması gerektiği konusunda bir uzlaşma vardır. Ancak Mearsheimer ve Rosato’nun tanımı bu kriteri karşılamıyor. Daha spesifik olarak, gerçek anlamda bir tartışmayı ve sadece bir ritüel olarak yapılan tartışmayı birbirinden ayıramıyor.
Kuşkusuz ki, karar vericilerin bazı durumlarda “tartışma süreci”nden açıkça sapmış oldukları durumlar vardır, örneğin liderlerin tartışmayı aktif olarak engellediği durumlar gibi. Aksine, insanların güce karşı gerçekleri söyledikleri ve analistlerin liderlerin görüşlerinde değişiklikleri gözlemleyebildikleri durumlar da vardır. Ancak, tartışmanın çoğu durumu bu iki aşırı durum arasında yer aldığından, bir tartışmanın hem etkili hem de sınırsız olduğunu iddia etmenin yanıltıcı olabileceği genellikle çok zordur.
Diktatörler başlıca örneklerdir. Otoriter liderler genellikle kasıtlı gibi görünen ancak aslında önceden bir karar verildikten sonra gerçekleşen etkinlikler düzenlerler. Tartışmalara ev sahipliği yapabilirler, ancak teorileriyle çelişen yeni bilgiler veya alternatif bakış açıları aramıyorlar, haklı olduklarına dair kanıt arıyorlar. Rakiplerden oluşan bir takım yerine yankı odası yaratıyorlar. Böyle bir süreç, kelimenin tam anlamıyla rasyonel olarak tanımlanamaz.
Rusya’nın Ukrayna’yı ve ABD’nin Irak’ı işgal etme kararını düşünün. Mearsheimer ve Rosato, ilkini, üzerinde düşünmeyi gerektirdiği için rasyonel buluyor, ikincisini ise böyle bir süreçten yoksun olduğu için mantıksız buluyor. Bu iddia sağduyuya aykırıdır. 21 Şubat 2022’de -Ukrayna’nın işgalinden sadece birkaç gün önce- Putin, Güvenlik Konseyi’ni topladı. Ancak bu toplantı sadece gösteri amaçlıydı ve izleyen herkes için açık bir gerçekti. Ve pek çok kişi izledi: Moskova toplantıyı televizyondan yayınladı. Bu sırada Putin’in konseyinin her üyesi onun politikasına katıldıklarını açıkladı. Hiç kimse zerre kadar muhalif bir dil bile dile getirmedi.
İncelememde belirttiğim gibi, ABD Başkanı George W. Bush yönetiminin Irak’taki felaketle sonuçlanan politika oluşturma süreci gerçekten de müzakere ve bürokratik iç çekişmeleri içeriyordu. Örneğin, Savunma Bakanı Donald Rumsfeld ve Genelkurmay Başkanı Eric Shinseki, Irak’ı işgal edip etmemeyi ve eğer işgal ederlerse uygun kuvvet boyutunun ne olacağını tartıştılar. Ancak bu süreç önyargıları ortadan kaldırmadı. Aslında bu onları güçlendirmiş olabilir çünkü önyargılar her karar vericinin zihnine o kadar yerleşmişti ki. Çok sayıda ölüm sonrası incelemenin ortaya çıkardığı gibi, Bush’un danışmanları, Saddam Hüseyin’in BM müfettişlerinin Irak’ın kitle imha silahı programına sahip olmadığını doğrulamasına izin vermeyi reddetmesine ilişkin tüm karşı açıklamaları dikkate almayı başaramadı. Saddam’ın bu silahlara sahip olduğuna aşırı derecede ikna olanlar sadece danışmanlar değildi. Siyaset bilimci Robert Jervis’in belirttiği gibi, istihbarat topluluğu “dünyayı Saddam’ın gördüğü gibi görmeye çalıştı ve dolayısıyla onun kitle imha silahlarına sahip olmak için büyük teşviklere sahip olduğuna inandı.”
Irak vakasındaki müzakerenin nasıl irrasyonel karar almayı temsil ettiğini, Rusya vakasındaki müzakerenin ise böyle olmadığını anlayamıyorum. Eğer Putin’in müzakereci tarzı, yazarların önerdiği gibi, sınır tanımayan ve güçlü ise, kısıtlı müzakerenin pratikte nasıl görüneceği belirsizdir. Yazarlar, Ukrayna’daki savaşın başlangıcında, Irak’taki savaşın başlangıcında olduğundan daha güvenilir teorilere dayalı bir müzakere olduğunu düşünüyorlarsa -ki bu, ilkini rasyonel ve ikincisini irrasyonel yapan şeydir – o zaman bir vakaya rasyonellik atamanın kriterleri sorgulanmalıdır. Çizgiyi nerede çizdiklerini ve dolayısıyla okuyucuların da çizgiyi nerede çizmeleri gerektiğini bilmek imkansızdır.
Nedenini anlamak için mevcut ABD-Çin ilişkileri örneğini düşünün. Mearsheimer ve Rosato, ABD’nin Irak savaşı durumunda böyle davranmadığına inanırken neden bu kez ABD’nin “rasyonel davranacağına” inanıyorlar? Bizi, Washington ve Pekin’deki liderlerin, 2003 işgaline giden süreçte Washington ve Bağdat’taki karar alma sürecini karakterize eden önyargıların veya yanlış algılamaların kurbanı olmayacaklarını beklemeye yönlendiren teorileri nedir?
MUHAKEMENİN BOZULMASI
Güçlü bir teorinin ve kanıtın yokluğunda, aklı başında rasyonelliğin galip geleceğini varsaymak tehlikeli derecede saflıktır. Uzmanlar en azından Çin Politbüro’nun Tayvan söz konusu olduğunda herhangi bir kararı güvenilir teorilere dayandıracağı ve sınırsız müzakerelere girişeceği fikrine şüpheyle yaklaşmalı. ABD-Çin etkileşimine ilişkin, her iki ülkenin de kasıtsız olarak birbirlerinin sinyallerini nasıl yanlış algılayabildiğini, fırsat pencerelerini nasıl kaçırabildiğini, stres zamanlarında bilgilere seçici bir şekilde dikkat edebildiğini ve artan duygulara göre hareket edebildiğini göz ardı eden herhangi bir ciddi analiz, en iyi ihtimalle eksik olacaktır. En kötü ihtimalle tehlikeli derecede yanıltıcı olur.
Siyaset bilimciler ve politika yapıcıların Mearsheimer ve Rosato’nun yeni kitabından öğrenecekleri hâlâ çok şey var. Anlaşmazlık noktalarımız, daha fazla araştırmayı hak eden gerçek teorik ve disiplinsel tartışmalardır. Ve rasyonalistlerin ve politik psikologların bu konular üzerinde birlikte çalışabileceğine ve çalışması gerektiğine kesinlikle inanıyorum.
Akademisyenler olarak, ne kadar çok şey bilmediğimizi göz önünde bulundurarak dünya olaylarına ve liderlerine tevazu ile yaklaşmalıyız. Yalnızca dikkatli teori oluşturma ve birincil kaynakların titiz analizi yoluyla liderlerin ve devletlerin nasıl düşündüğünü anlayabiliriz.
Rasyonel Dış Politika – Rasyonel Dış Politika – Rasyonel Dış Politika – Rasyonel Dış Politika – Rasyonel Dış Politika – Rasyonel Dış Politika – Rasyonel Dış Politika – Rasyonel Dış Politika – Rasyonel Dış Politika – Rasyonel Dış Politika – Rasyonel Dış Politika – Rasyonel Dış Politika
