“Tarih Nedir?’’ adlı bu çalışma, Edward Hallett Carr tarafından kaleme alınmıştır. Carr, bu kitabında bilim dünyasında, tarih ve tarih felsefesi alanında büyük ufuklara kapı açmıştır. Tarihi bölümlere ayırarak üzerinde geniş bir araştırma yapmıştır. Eser Carr’ın zaman zaman verdiği konferansların denemesinden oluşan bir yöntembilim çalışması olma özelliği taşımaktadır. Yazar, okuyucular için tarih tanımlarına yer verirken kendine özgü bir tarih felsefesini de ortaya koymuştur.
İlk olarak tarih, tarihçi ve olgular arasındaki ilişkiyi inceleyen Carr, ikinci bölümde toplum ve birey bağlamında tarih felsefesini ele almıştır. Üçüncü bölümde tarihi bilim ve ahlak bağlamında incelemiş, bundan sonra ki bölümünde tarihte nedensellik olgusuna ve son olarak ise “genişleyen ufuklar” başlığına yer vermiştir.
Birinci bölümde yazar “ tarih nedir’’ sorusuna verdiği ilk cevabı da tarihi “tarihçi ile olgular arasında kesintisiz bir karşılıklı etkileşim süreci, bugün ile geçmiş arasında bitmeyen bir diyalog olarak tanımlanmıştır. Carr’a göre tarihçi, olguları olmaksızın köksüz ve boş, olgularda tarihçiler olmadan ölü ve anlamsızdır. Yazar, tarihin, olgularının ne aciz bir kölesi ne de zalim bir efendisi olduğunu bizlere aktarmıştır.
İkinci bölümde ise Carr, tarih kelimesinin iki anlamda kullanıldığını söylemektedir. Tarihi, tarihçinin yaptığı araştırma ve tarihçinin geçmişte araştırdığı olgularda bireylerin toplumsal varlıklar olarak içine girdikleri toplumsal bir süreç olarak tanımlamaktadır. Ayrıca ikinci bölümde yazarın üzerinde en çok durduğu ve açıklığa kavuşturulmasını istediği nokta, “Toplumun mu bireyin mi önce geldiği’’ meselesidir. Buradan yola çıkarak hiç kimsenin kendi içinde bütün bir ada olmadığını, herkesin kıtanın bir parçası, karanın bir kısmı olduğunu belirtmiştir.
Üçüncü bölümde ise Carr, bilim ve ahlak bağlamında tarih meselesini ele almaktadır. Eserinde, insanın ve çevresinin, insanın çevresine etkisine ve çevrenin insana etkisini inceleme kaygısı ile insanın çevresini anlaması ve onun üstündeki egemenliğini geliştirmesini anlatan Carr, tarihin olgusal olmadığını, kabul edilmiş yargılar dizisinden ibaret olduğunu yinelemektedir. Carr, burada bilim ve tarih ilişkisine değinerek farklılıklar ve benzerlikler üzerine kafa yormaktadır.
Yazarın tarih incelemesini, nedenlerin incelenmesi olarak gördüğü dördüncü bölümde ise nedensellik ilkesini incelemeye çalışmıştır. Yazara göre tarihçi, durmadan “niçin’’ sorusunu sorar ve cevabı bulma ümidiyle ısrarını sürdürür. Carr’a göre “büyük tarihçi”, yeni olaylar hakkında ya da yeni bağlamlar içinde “niçin’’ sorusunu soran kimsedir.
Tarihte nedensellik konusunun temel mantığının ve anahtarının bir amaç gözetme fikri olduğunu öne süren yazar, bunun zorunlu olarak değer yargılarını da işin içine kattığını ve nedenselliğin de yoruma bağlı olduğunu ifade etmektedir. Tarih bakımından anlamlılığın ölçütü ise, bunları kendi akılcı açıklaması ve yorumlama kalıbına uydurma yeteneğine dayanmaktadır.
Yazar tarihi tanımlamada, bugün kavramının geçmişle geleceği ayıran imgesel bir çizgi olarak tasarımdan öte bir anlam kazandıramadığını öne sürmektedir. Bugünden söz edilirken de başka bir zaman boyutu gizlice tartışmaların ortasına girmektedir. Geçmiş ve gelecek aynı zamanda aynı zaman boyutunun parçaları olduğu için bugünle ilgilenmekle gelecekle ilgilenmek birbirine bağlı bulunmaktadır.
Sonuç olarak yazar, tarihin bizlere geleneğin kuşaktan kuşağa aktarılması ile başladığını, geleneğin ise geçmişin alışkanlık ve dersleriyle geleceğe taşındığını anlatmaktadır. Yazar kitabında, tarihi bilgiyi, geçmişteki olaylara ilişkin tüm bilgilerin, olayların hayat bulduğu dönemin şartlarını göz önüne alarak mümkün olduğunca nesnel bir şekilde sunmaya çalışmıştır. Tarihin kapsamı ve nasıl yazılması gerektiğini geniş bir yelpazede bizlere anlatmış ve bu kitabında tarihi farklı bakış açıları ile de ele alabileceğimizi göstermiştir.
Eda KENDİR
UİÇ Derneği Stajyeri
Kitabın Adı: Tarih Nedir?
Yazarı: Edward Hallett Carr
İletişim Yayınları, 1987-1996
